مبحث تکفیر از جمله موضوعاتی بوده است که در منابع مذاهب اربعه اهل سنت و جماعت به آن توجه ویژه ای شده است .
ذیلا گزیده ای از نگاه علمای مذاهب اهل سنت به این مقوله ذکر می گردد :
فقه حنفی:
از ابوالحسن علی بن احمد فارسی نقل شده که گفته است:روایت کرده برای ما فقیه،نصیر بن یحیی که گفته است:شنیدم ابومطیع حکم بن عبدالله بلخی می گفت:در مورد اصول اهل سنت وجماعت از ابوحنیفه،نعمان بن ثابت (رض)پرسیدم:جواب داد:این که هیچ کسی از اهل قبله را به دلیل گناهی تکفیر نکنی،ایمان را از کسی نفی نکنی ،امر به معروف ونهی از منکرکنی،بدانی هرچیزکه به تو رسیده است،می بایست به تو برسد،وهرچیزی که به تو نرسیده ،نمی بایست به تو برسد(ایمان به قضا وقدر الهی)و ازهیچ کدام از اصحاب رسول خدا تبری نجویی.(1)
کسی که به مسلمانی بگوید:ای کافر”باید تعزیر شود.آیا اگرمسلمانی اعتقاد به کفر مسلمانی داشته باشد کافر است؟بله”اگر اعتقاد نداشته باشد خیر.به این حکم فتوا داده شده است.در(شرح وهبانیه)آمده است که اگر طرف مقابل به این ندا(ای کافر) جواب دهد وبگوید:بله کفر او ثابت می شود.(2)
در کتاب (البحر)آمده است:بگوید:ای کافر”یا ای یهودی”ومقصود اودشنام باشد ومعتقد به کافر بودن اونباشد:تعزیر می شود ولی تکفیر نمی شود:اما اگر معتقد به کفر مخاطب باشد،کافر می شود،زیرا اسلام را کفر پنداشته است.(3)
از ابوحنیفه وشافعی (رحمهم الله)تکفیرنکردن بدعت گذاران اهل قبله ثابت شده است.دلیل حکم این است که خود آن اعتقاد کفر است و گوینده آن،گوینده کفر است:هر چند کافر نشده است، بنابر این که این گفتار او نتیجه به کار بردن تمام تلاشش در راه به دست آوردن حق باشد.(4)
فقه شافعی
شافعی گفته است:هیچ کس از اهل قبله تکفیر نمی شود،به استثنای مجسمه(قائل به جسمانی بودن خداوند متعال) ومنکر علم خداوند متعال به جزئیات.
(کتاب توحید)نخستین واجبات،شناخت پروردگار،اعتقاد به واجب الوجود بودن او،یکتا بودنش،قدیم بودن او،شبیه نبودن او،مَثَل ومثل نداشتن،خداوند متعال با اسماء وصفات ذاتیش وعلم جزیی وکلی خود به امور،لایزالی است.
اعتقاد به این که خداوند متعال رسولانش را به عنوان بشارت دهنده وبیم دهنده فرستاده است تا حجت تمام شود وراه درست آشکار شود.ایمان به قدر،خوب وبدش،شیرین وتلخش،ایمان به غیب وهرآن چه از دیدگان ما پنهان است و خداوند راستگو ازآن خبر داده است:از احوالات برزخ،حشر،جزا،عقاب،بهشت ودوزخ. کسی از اهل قبله را نباید به دلیل ارتکاب گناهی تکفیر واو را جاویدان در جهنم بدانیم.ازمشاجرات ونزاع های میان صحابه دست بر داریم و حرف های د رست آن ها را با احسان توجیه کنیم.خداوند ما وآنها را دربهشت های خود منزل دهد.(5)
فقه مالکی
هیچ شخصی به دلیل گناه کافر نمی شود.از آن جایی که در کافر دانستن مرتکب گناه کبیره اختلاف وجود دارد و قول درست این است که او کافر نمی شود.کسی که حکم به اسلام او شده است به واسطه گناه صغیره باشد یا کبیره از اهل قبله بودن خارج نمی شود.
البته به شرط آن که آن گناه را حلال نداند.مذهب همه اهل سنت در گذشته وحال همین است به جز خوارج که گفته اند:هر گناهی، کبیره است وهر گناه کبیره ای اعمال را حبط می کند و مرتکب آن کافر است.وبه جز معتزله که گفته اند:هرگناه کبیره ای حبط کننده عمل است و مرتکب آن جایگاهی ما بین دو جایگاه دارد:نه مومن نامیده می شود ونه کافر”بلکه به او فاسق می گویند.این نظر بنا بر مبنای آنها در حسن وقبح عقلی است.(6)
فقه حنبلی
تکفیر مسلمان به دلیل گناهی که مرتکب شده یا اشتباهی که انجام داده است”مانند مسائلی که اهل قبله در مورد آن ها با هم اختلاف ونزاع دارند.خداوند متعال می فرماید:(امن الرسول بما انزل الیه من ربه والمومنون کل امن بالله وملائکته وکتبه ورسله لا نفرق بین احد من رسله وقالوا سمعنا واطعنا غفرانک ربنا والیک المصیر).(7)
در روایت صحیحی ثابت شده است که خداوند متعال این دعا را مستجاب کرد وخطاهای مسلمانان را بخشید.خوارج از دین برگشته ای که پیامبراکرم(ص)به پیکار با آن ها دستور داده و امیر المومنین علی بن ابی طالب یکی از خلفای راشدین با آنها جنگیده:وپیشوایان دین ازصحابه وتابعین پس از آنها برپیکار آنها اتفاق نظر دارند.
1-ابوحنیفه(الشرح المیسرعلی الفقهین الابسط والاکبر1/76)
2-الدر المختار/ج4
3-مجمع الانهر فی شرح ملتقی البحر4/214
4-زین الدین بن ابراهیم بن محمد(ابن نجم)البحر الرائق شرح کنز الدقائق1/364
5-التذکره
6-الفواکه الدوانی علی رساله ابن ابی زید القیروانی1/374
7-بقره/285
نويسنده : عبید الله جمالزائی
منبع : اساس نیوز
