نویسنده: علامه جعفر مرتضی عاملی
سید جعفر مرتضی عاملی محقق و تاریخ‌پژوه معاصر که مؤلف آثار گران‌سنگی مانند الصحیح من سیرة الرسول الاعظم و الصحیح من سیرة امام علی علیه‌السلام است، این کتاب را در سال 1405 قمری تألیف نموده است.
این کتاب به زبان عربی نگاشته شده و توسط سید محمد حسینی ترجمه و توسط انتشارات جامعه مدرسین منتشرشده است.
مؤلف در ابتدای کتاب به‌روشنی جامع نبودن نگاه تک‌بعدی به حیات طیبه امامان علیهم‌السلام را تأکید و اعتراف به کامل نبودن کتاب به دلیل پرداختن به یک بعد از حیات امام علیه‌السلام می‌نماید.
قطعاً سیاست از اعتقاد و دیگر ابعاد زندگی امام علیه‌السلام جدا نیست و همهٔ این‌ها در تحقق هدف امام یکپارچه می‌باشند، امیدوارم این کتاب به‌عنوان آغاز و طرح بحثی برای تحقیقات مفصل و همه‌جانبه باشد.
این کتاب شامل هفت فصل با عناوین ذیل می‌باشد:
- مقدمات و زیرساخت‌های بحث؛
- زلزله و طوفان در اعماق جامعه شیعه؛
- بادها و طوفان‌ها آن‌ها را جامعه شیعه به هم می‌ریزند؛
- امامت در معرض توطئه؛
- ملاقات اول امام جواد علیه‌السلام با مأمون در بغداد؛
- مناظره‌ها یا همان توطئه‌های خلفا علیه امام؛
- معتصم: ذاتاً احمق و بزدل.
فصل اول: مقدمات و زیرساخت‌های بحث
در مقدمه کتاب مؤلف تلاش می‌کند نگاه جامعی به فعالیت‌های سیاسی تمام امامان داشته باشد و شواهدی از رفتارهای ائمه علیهم‌السلام در فواصل و موقعیت‌های مختلف ارائه می‌دهد.
ائمه علیهم‌السلام در فعالیت ارشادی و هدایت گرانه خود متمرکز بر سه اصل که در آیه: هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکتَابَ وَالْحِکمَةَ وَإِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ (سوره جمعه آیه 2) بیان شده است یعنی:
- تعلیم احکام دین؛
- تعلیم حکمت؛
- تربیت روحی و تهذیب اخلاقی.
به‌علاوه عمق بخشیدن به روح تعبد و اطاعت از خدای تعالی در مردم برای جلوگیری از تحریف معارف الهی بوده‌اند (اقتباس از صفحه 13).
از دیدگاه مؤلف، علی‌رغم تلاش جدی ائمه علیهم‌السلام برای اخفای فعالیت‌هایشان، ناتوانی شیعیان در حفظ اسرار، نه‌تنها فرصت را از کف شیعیان و ائمه علیهم‌السلام ربود؛ بلکه خلفای عباسی را متوجه میزان برد و تأثیر فکر ائمه علیه‌السلام در میان مردم کرد و از همین رو بود که مجالس مناظره از طرف خلفای عباسی تشکیل شد تا میزان این تأثیر برایشان روشن‌تر شود؛ اما این تلاش‌ها بی‌ثمر بود و آنچه در نیشابور برای امام رضا علیه‌السلام اتفاق افتاد، تنها یکی از شواهدی است که میزان اعتبار امامان علیهم‌السلام را در میان مردم نشان می‌دهد. این روند بعد از امام کاظم علیه‌السلام رشد بیشتری پیدا کرد.
فصل دوم: زلزله و طوفان در اعماق جامعه شیعه
مسائل اساسی در این فصل که با عنوان زلزله و طوفان در جامعه شیعه نام‌گذاری شده است، شامل تقسیم‌بندی این چالش‌ها در طبقات مختلف جامعه می‌شود.
- بحران در میان خواص جامعه امامیه؛
- بازگشت عده‌ای به واقفه و رجوع عده‌ای دیگر به احمد بن موسی؛
- اختلاف در منبع علم امام جواد علیه‌السلام؛
- اختلاف در صحت یا نادرستی اقامه نماز پشت سر امام کودک؛
فصل سوم: بادها و طوفان‌ها آن‌ها را (جامعه شیعه) به هم می‌ریزند
در این فصل مؤلف به شرایط به‌هم‌ریخته عصر امام رضا و امام جواد علیهماالسلام از جهات گوناگون و مدیریت هوشمندانه امامان و بی‌اثر کردن سیاست‌های خلفا می‌پردازد.
از چالش‌های اعتقادی معتزله که در حال قدرت گرفتن و نفوذ در حکومت بود تا تلاش خلفای عباسی برای محدود کردن نفوذ امامان و تخریب جایگاه آن‌ها در جامعه و انحراف بعضی از شیعیان مواردی هستند که مؤلف در این فصل بررسی می‌نماید.
فصل چهارم: امامت در معرض توطئه
فصل بعدی به تحلیل برخوردهای خلفای عباسی معاصر حضرت با ایشان می‌پردازد. نویسنده معتقد است زمانی که امامت فی‌نفسه مخالف نظام حاکم به شمار می‌رود و حکومت را صریحاً محکوم می‌کند، طبیعی است که دستگاه حاکم با دیده رضایت به این خط عقیدتی خطرناک ننگرد. تمام تلاش‌های مأمون در دوره امام رضا علیه‌السلام برای شکست علمی آن حضرت بود و چون کامیاب نشد، به امام زهر خورانید. بااین‌حال مؤلف درباره تطبیق این بحث با امام جواد علیه‌السلام سخنی به میان نیاورد. درواقع این فصل به‌یک‌باره به امام رضا علیه‌السلام مربوط است و ارتباط وثیق تحلیلی با امام جواد علیه‌السلام پیدا نمی‌کند.
فصل پنجم: ملاقات اول امام جواد علیه‌السلام با مأمون در بغداد
مؤلف با استناد به نقلی از ابن ریان که می‌گوید مأمون برای نیرنگ زدن به ابوجعفر علیه‌السلام به هر مکر و حیله‌ای دست زو و چون عاجز گشت خواست دخترش را به عقد او دربیاورد.
بیان می‌نماید که قطعاً فعالیت‌های فراوانی از طرف مأمون انجام‌شده است که تنها چند مورد از آن‌ها در گزارش‌های تاریخی آمده است و بقیه اقدامات او در قلب تاریخ پنهان مانده است.
محصور نمودن امام در بغداد با بهانه ازدواج با دختر مأمون و همچنین داستان باز ابلق و مناظراتی که او با گروه‌های مختلف برگزارمی کرد توطئه‌های هستند که مؤلف در این فصل به آن‌ها می‌پردازد.
در داستان باز ابلق مؤلف درصدد پاسخ به اشکالاتی که بر این نقل وارد می‌کنند می‌پردازد.
ازجمله اینکه بودن امام در کنار کودکانی که در حال بازی بودند به معنی همراهی امام با آنان نیست تا خدشه‌ای بر شأن امامت وارد گردد؛ بلکه این حضور صرفاً می‌تواند توصیف محل ملاقات و افراد پیرامون آن باشد.
فصل ششم: مناظره‌ها یا همان توطئه‌های خلفا علیه امام
در اینجا مؤلف به‌صورت مستقل به مناظرات امام و اهدافی که خلفای عباسی از برگزار نمودن این مناظرات برای خدشه‌دار کردن جایگاه امامت داشته‌اند می‌پردازد.
مناظراتی یحیی بن اکثم در جمع‌های مختلف آغاز می‌نمود. ازجمله در مورد مناقب ابابکر و عمر روایاتی که در فضایل آنان نقل‌شده است و همچنین سؤالاتی پیچیده در مورد احکام.
فصل هفتم: معتصم، ذاتاً احمق و بزدل
در این فصل مؤلف به آزارها و نیرنگ‌های معتصم که از روی جهل و ترس از مقام امام علیه‌السلام بود، پرداخته و با بیان فرایند اقدامات معتصم و تأثیرات اطرافیان او به ماجرای قتل و به شهادت رسیدن امام علیه‌السلام می‌پردازد.
برسی نقل‌های مختلف در مورد شهادت امام علیه‌السلام که آیا زهر به‌وسیله دختر مأمون، ام فضل به حضرت داده شده است، یا فردی به نام اشناس شربت مسمومی داده است یا نقل‌های دیگر، آخرین صفحات کتاب را رقم می‌زنند.
خاتمه
برداشت نهایی از بررسی حیات سیاسی امام جواد علیه‌السلام، استوار نمودن پایه‌های امامت و امتداد خط وصایت و رهبری ائمه علیهم‌السلام توسط ایشان می‌باشد.
نویسنده در انتها با پوزش از جامع و فراگیر نبودن این پژوهش از خداوند، توفیق تحقیق جامع و همه‌جانبه را از خداوند تمنی می‌نماید.
برای دانلود کتاب اینجا کلیک کنید
