نویسنده: حسین نعیم آبادی
معرفی:
به‌منظور شناخت نقاط ابهام‌آمیز سیره عمومی و همچنین کیفیت تعاملات امامان معصوم علیهم‌السلام با نوع انسانی معاصر با آنان، بررسی تاریخ تشیع در دوره زمانی هر یک از امامان معصوم و ابتلا به‌عنوان بخشی از افراد جامعه انسانی ضروری به نظر می‌رسد. سؤال کلی بررسی شده در این رساله به وضعیت شیعیان در دوران امام جواد علیه‌السلام معطوف است و به دنبال بررسی این فرضیه است که آیا وضعیت شیعیان در شرایطی یکدست و یکپارچه بوده است یا اینکه برخلاف تصور رایج، اختلافات جدی کلامی در میان جامعه شیعه و امامیه وجود داشته است. این نوشتار در مجموع فرضیه دوم را با واقعیات عینی تاریخی منطبق‌تر می‌داند. در فصلی از نوشتار به بررسی وضعیت کلی در جهان اسلام پرداخته شده و با توجه به هم‌زمانی امامت آن حضرت با حکومت مأمون و معتصم، دوران حاکمیت این دو خلیفه عباسی بر سرزمین‌های اسلامی دوره‌ای سرشار از جنگ و آشوب داخلی و سرکشی‌های خارجی از ناحیه مصر و روم توصیف شده است و شورش بابک خرم‌دین به‌عنوان چالش اصلی در دورانی به امتداد حدود ۲۳ سال از سال ۲۰۰ تا ۲۲۳ ق موردنظر قرارگرفته است که نقطهٔ شروع علاقه‌مندی خاندان عباسی به غلامان ترک از همین‌جا یعنی اقدامات ضد بابکی افشین سردار ترکی شروع می‌شود. توصیف جامع‌تری از دسته‌بندی‌های شیعی و غیر شیعی بخش دیگر این فصل را به خود اختصاص داده است. ظاهراً فرقه‌های شیعی در این دوره برخلاف دوران امام هشتم البته به‌جز دوران بحران و تثبیت وضعیت فوق‌العاده یا برجسته‌ای نداشته‌اند؛ اما در این میان معتزله به‌عنوان گرایش غالب کلامی در این دوره با حمایت دو خلیفه عباسی مهم‌ترین رویداد قرن سوم یعنی رویداد محنت قرآن را رقم زدند. در بخشی دیگر به بررسی ترکیب جمعیتی و جغرافیای انسانی شیعه در شهرهای مهم جامعه اسلامی آن روز پرداخته شده است. مواضع سیاسی امام جواد، تشکیلات شیعه، بررسی ابعاد سیاسی سازمان وکالت و همچنین قیام‌های شیعی از مباحثی است که در فصل دیگر این نوشتار بدان توجه شده است. بررسی دیدگاه‌ها، رویکردها، احادیث، اساتید و شاگردان و نگاه موشکافانه در مورد نمایندگان اندیشه‌های کلامی امامیه در آن دوره و دستیابی به سرنخ‌هایی دقیق‌تر از این اصحاب مباحثی است که تحت عنوان شاگردان امام جواد علیه‌السلام موردبحث و کنکاش قرارگرفته است. شاید مهم‌ترین بخش این نوشتار پیدا کردن نقاط کور پژوهش در همین راستا محسوب شود.
علت انتخاب موضوع، اهمیت و فایده آن:
با توجه به اینکه بررسی تاریخ عمومی تشیع در دوران هر یک از امامان می‌تواند نقش راهگشای در شناخت دقیق‌تر سیرهٔ آنان داشته باشد لذا بررسی این موضوع در اولویت مسائل پژوهشی پیش روی این‌جانب قرار گرفت.
فایده و اهمیت درون علمی این پژوهش عبارت است از بررسی و واکاوی موشکافانه و دقیق یک جنبه مهم از جوانب مختلف زندگی یکی از امامان معصوم شیعه که با توجه به کمبودهای تحقیقی به‌خصوص در مورد این امام مظلوم التفات به آن برای فراجنگ آوردن یافته‌های جدید در سیره امامان لازم و ضروری به نظر می‌رسد. برای نمونه می‌توان گفت که همواره مناسبات حاکم بین امامان و شیعه و شرایط حاکم بر این معادلات و روابط از نقاط کم سو در تاریخ زندگانی ائمه‌ای بوده و همین امر در مواردی باعث ایجاد اختلافات جدی میان نویسندگان در موارد فراوانی ازجمله اعتقادات راویان بوده و تأیید و تکذیب‌های ائمه‌ای نسبت به این موارد با توجه به این ناآشنایی تاریخی، در موارد فراوانی باعث ابهامات فقهی، کلامی و تفسیری شده است. درواقع بررسی دقیق تاریخ تشیع با صرف‌نظر از امامان شیعه اثنی عشری کاری غیرممکن بوده و نوعی التزام در این امر نهفته است.
از نگاه برون علمی نیز بررسی قسمت‌هایی از زندگی سیاسی امامان معصوم آن‌هم با توجه به شرایط خاصی که حاکم بر جو سیاسی آن دوره بوده است می‌تواند شروع به کاری برای تحقیقات ترکیبی تاریخ سیاسی، تاریخ فرهنگی و یا تاریخ اجتماعی آن دوره باشد.
اهداف پژوهش:
اهداف این پژوهش را باید در چند نکته خلاصه کرد و آن رسیدن به یک نگاه دقیق و همه‌جانبه از زندگی سیاسی و روابط فرهنگی و اجتماعی یکی از امامان شیعه که در طول تاریخ مورد بی‌مهری نویسندگان سیره قرارگرفته و بررسی دقیق‌تر احوال اصحاب آن حضرت برای به دست آوردن جو کلامی حاکم بر اصحاب حضرت در آن دوره و نیز به دست آوردن یک دیدگاه کلی در مورد شیعه به معنای عامش در یک دوره مهم و سرنوشت‌ساز برای جهان اسلام که به‌نوعی نقطه عطف فرهنگی جهان اسلام محسوب می‌شود.
از اهداف مهم این کار پژوهشی رسیدن به یک نگاه کلی و دقیق در مورد جایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در یک دوره خاص و مهم تاریخی می‌باشد.
یکی دیگر از اهداف این پژوهش در اختیار قرار دادن داده‌های صحیح تاریخی است به پژوهشگران علوم سیاسی یا علوم اجتماعی و یا علوم دیگری که مضاف‌الیه تاریخ شیعه قرار می‌گیرند.
برای دانلود اینجا کلیک کنید
