يكى از سنّتهاى نيكوى بشرى كه از ديرباز ميان انسانها متداول بوده، «ازدواج» است.
شايد هيچ پديدهاى به اندازه اين سنّت حيات بخش، مورد توجه بشر نبوده است، زيرا هم محتوايش بطور كامل با فطرت انسان هماهنگ است و هم موجب رشد و تربيت صحيح قواى طبيعى انسان و ارضاى غرايز و تأمين نيازهاى اصيل او مىشود.
غريزه جنسى يكى از غرايز پرقدرت بشر است كه اگر براى مهار آن بموقع اقدام نشود و از راه صحيح تعديل نگردد، زمام اختيار آدمى را به دست خواهد گرفت و چون طوفانى سركش، او را به منجلابِ فساد و تباهى خواهد كشاند.
اديان الهى همواره به مردم سفارش كردهاند كه اين نيازها را از راه طبيعى و مشروع، برطرف كنند و از افراط و تفريط بپرهيزند. دين اسلام نيز براساس توجهى كه به نيازهاى فطرى انسان دارد، براى اشباع صحيح آنها مقرّرات مناسبى وضع كرده و راههاى اصولى را در اين زمينه نشان داده است؛ ازدواج از نظر اسلام، تنها راه تعديل غريزه جنسى است كه استفاده صحيح از آن تكامل انسان را در پى دارد.
در اين گفتار نخست به بيان اهميّت ازدواج از ديدگاه قرآن و معصومين عليهم السلام اشاره مىكنيم، سپس به بحث درباره نكوهش عزوبت خواهيم پرداخت.
اهميّت ازدواج در قرآن
قرآن كريم در موارد متعدّدى به اهميت ازدواج اشاره نموده و اهداف و ثمرات آن را گوشزد كرده است.
اين انديشه افراطى را كه ازدواج مانع ترقى و تكامل معنوى و اخلاقى انسان است، از نظر قرآن، مردود و مغاير با روش معمول انبياى الهى دانسته شده است. در آيه زير مىخوانيم:
«وَ لَقَدْ ارْسَلْنا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ وَ جَعَلْنا لَهُمْ ازْواجاً وَ ذُرِّيَّةً …»؛[1] ما پيش از تو (نيز) رسولانى فرستاديم و براى آنها همسران و فرزندانى قرار داديم.
خداوند متعال، زوجيّت را در متن زندگى انسان قرار داده و آن را موجب گسترش نسل بشر دانسته است؛ آنجا كه مىفرمايد:
«وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ انْفُسِكُمْ ازْواجاً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ ازْواجِكُمْ بَنينَ وَ حَفَدَةً …»؛[2] خداوند براى شما از جنس خودتان همسرانى قرار داد، و از همسرانتان براى شما فرزندان و نوههايى به وجود آورد.
ازدواج از نظر قرآن، نقش اساسى در پاكدامنى انسان دارد و تداوم عفّت بدون آن، با مشكلات بسيارى همراه است؛ بدين جهت از كسانى كه توانايى ازدواج ندارند، خواسته شده كه از فرورفتن در لجنزار فساد خوددارى نمايند و با خويشتندارى، عفّت خود را حفظ كنند تا براى آنان امكان ازدواج فراهم شود. در آيهاى مىخوانيم:
«وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتَّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»؛[3] كسانى كه امكانى براى ازدواج نمىيابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خداوند از فضل خود آنان را بىنياز گرداند.
ازدواج از نظر قرآن از چنان ضرورت و اهميّتى برخوردار است كه هيچ چيز، حتى تهيدستى نمىتواند مانع انجام آن شود، چنان كه مىفرمايد:
«وَ انْكِحُوا الْايامى مِنْكُمْ وَالصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ امائِكُمْ انْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ»؛[4] مردان و زنان بىهمسر خود را همسر دهيد. همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بىنياز مىسازد؛ خداوند گشايش دهنده و آگاه است.
اهميّت ازدواج از ديدگاه معصومين علیهم السلام
مسأله پيوند زناشويى در سخنان گهربار و سيره عملى معصومين عليهم السلام از جايگاه ويژهاى برخوردار است؛ آن بزرگواران براى نشان دادن اهميت اين موضوع، گذشته از عمل كردن به وظايفى كه در اين زمينه به عهده داشتند، با سخنان ارزنده خود، پيروان خويش را در اجراى هر چه بهتر اين سنّت پسنديده تشويق مىكردند و در صورت مشاهده انحراف نسبت به آن، به روشنگرى پرداخته، افراد را از روش نادرست خود برحذر مىداشتند.
رسول خدا صلى الله عليه و آله ازدواج را يكى از سنّتهاى خود دانسته، مردم را به پيروى از اين روش نيكو فرا مىخواند و كسانى را كه از اين دستور سرپيچى كنند، از زمره پيروان خود بيرون مىداند:
«النِّكاحُ سُنَّتى فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتى فَلَيْسَ مِنّى»؛[5] ازدواج، سنّت من است و هر كس از سنّت من سرپيچى كند، از من نيست.
امير مؤمنان صلواتاللهعليه نيز جوانان را به ازدواج توصيه كرده، اهميّتى را كه رسول خدا صلى الله عليه و آله براى آن قائل بود، گوشزد مىكند و مىفرمايد:
«تَزَوَّجُوا فَانَّ رَسُولَ اللَّهِ صلىاللهعليهوآله كَثيراً ما يَقُولُ: مَنْ كانَ يُحِبُّ انْ يَتَّبِعَ سُنَّتى فَلْيَتَزَوَّجْ فَانَّ مِنْ سُنَّتِىَ التَّزْويجَ …»؛[6] ازدواج كنيد. بدرستى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله بسيار مىفرمود: هر كس دوست دارد از سنّت من پيروى كند، ازدواج نمايد، زيرا آن يكى از سنّتهاى من است.
رسول اكرم صلى الله عليه و آله روزى به ديدن اصحاب «صُفّه» رفت. در آنجا به جوان بىهمسر و غريبى به نام «جُوَيْبِرْ» برخورد كرد. به او فرمود: چقدر خوب بود همسرى انتخاب كرده، باتشكيل خانواده به اين زندگى انفرادى خاتمه مىدادى، تا هم عفّت خود را به وسيله همسر حفظ كنى و هم او در كار دنيا و آخرت تو را يارى كند. جويبر گفت: اى رسول خدا! من نه مال و جمال دارم و نه حسب و نسب، چه كسى به من زن مىدهد و كدام زن رغبت مىكند كه همسر من شود؟
حضرت فرمود: اى جويبر! خداوند به وسيله اسلام ارزش افراد را تغيير داده، بسيارى از اشخاص در دوران جاهليت محترم بودند و اسلام آنان را پايين آورد و بسيارى، خوار و زبون بودند و اسلام منزلت آنها را بالا برد. برخيز و به منزلِ «زياد بن لبيد انصارى» برو و از دخترش «ذلفا» خواستگارى كن ….
مراسم خواستگارى انجام گرفت و زياد بن لبيد با آنكه وصلت با شخصى مانند «جويبر» را- كه از تمام مزاياى مادّى محروم بود- در شأن خود نمىديد، به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله با اين ازدواج موافقت كرد.[7]
آن حضرت هرگاه مىديد، پيروانش در امر زناشويى از حدّ اعتدال تجاوز كرده، آنان را به مسير درست راهنمايى مىكرد. چنان كه نقل شده، تعدادى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله مباشرت با همسر و خوردن و خوابيدن را بر خود حرام كرده بودند. وقتى آن حضرت اين خبر را شنيد، به سراغ آنان رفت و ضمن هشدار به نادرست بودن روش آنان، راه درست را پيش رويشان نهاد و فرمود:
«أَتَرْغَبُونَ عَنِ النِّساءِ فَانّى اتِى النِّساءَ وَ اكُلُ بِالنَّهارِ وَ انامُ بِاللَّيْلِ، فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتى فَلَيْسَ مِنّى»؛[8] آيا از همسرانتان دورى مىكنيد، در حالى كه من با همسران مباشرت مىكنم، در روز غذا مىخورم و شب مىخوابم؟ هر كس از سنّت من پيروى نكند، از من نيست.
تربيت يافتگان مكتب رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز به پيوند زناشويى اهميّت مىدادند و روا نمىدانستند كه هيچ مردى هر چند براى مدّتى كوتاه، بدون همسر بماند و اين نكته را، حتى در مواقع بُحرانى فراموش نمىكردند؛ حضرت فاطمه سلاماللهعليها به امير مؤمنان صلوات الله عليه اين گونه وصيت كرد:
«يَابْنَ عَمِّ اوصيكَ اوَّلًا انْ تَتَزَوَّجَ بَعْدى بِابْنَةِ اخْتى امامَةِ فَانَّها تَكُونُ لِوُلْدى مِثْلى، فَانَّ الرِّجالَ لابُدَّ لَهُمْ مِنَ النِّساءِ»؛[9] اى پسر عمو! به تو وصيت مىكنم كه پس از من با دختر خواهرم «امامه» ازدواج كنى، زيرا او براى فرزندانم مانند من است. همانا مردان چارهاى جز ازدواج ندارند.
امامان معصوم عليهم السلام همواره بر تحكيم روابط خانوادگى تأكيد داشتند و اگر كسى موفّق به ازدواج نشده بود، او را به آن ترغيب كرده و مقدّمات آن را برايش فراهم مىساختند.
امام صادق عليه السلام مىفرمايد: روزى مردى خدمت پدرم امام باقر عليه السلام آمد. پدرم از او پرسيد: آيا همسر دارى؟ عرض كرد: نه. امام فرمود:
«ما احِبُّ انَّ لِىَ الدُّنْيا وَ ما فيها وَ انّى بِتُّ لَيْلَةً وَ لَيْسَتْ لى زَوْجَةٌ»؛دوست نمىدارم كه دنيا و آنچه در آن است از آنِ من باشد و يك شب بدون همسر بخوابم.
سپس هفت دينار به آن مرد داد و فرمود: با اين پول براى خود همسرى اختيار كن.[10]
نكوهش عزوبت (مجرّد زيستن)
به همان اندازه كه پيوند زناشويى در اسلام مورد ترغيب و تشويق قرار گرفته، عزوبت و خوددارى ورزيدن از ازدواج و تشكيل خانواده مورد نكوهش قرار گرفته است. رسول خدا صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«شِرارُكُمْ عُزَّابُكُمْ، رَكْعَتانِ مِنْ مُتَأَهِّلٍ خَيْرٌ مِنْ سَبْعينَ رَكْعَةً مِنْ غَيْرِ مُتَأَهِّلٍ»؛[11] بدترين شما بى همسران شما هستند. دو ركعت نماز شخص متأهّل از هفتاد ركعت نماز فرد بىهمسر بهتر است.
آن حضرت به شخصى به نام «عكاف» برخورد. او با توجه به برخوردارى از امكانات مالى، مجرّد مىزيست. پيامبر صلى الله عليه و آله وقتى متوجه اين امر شد، خطاب به او فرمود:
ازدواج كن و گرنه گناهكار خواهى بود.[12]
امام صادق عليه السلام نيز می فرمایند:
«انَّ رَكْعَتَيْنِ يُصَلّيهِما رَجُلٌ مُتَزَوِّجٌ افْضَلُ مِنْ رَجُلٍ يَقُومُ لَيْلَهُ وَ نَهارَهُ اعْزَبَ» ؛[13]همانا ارزش دو ركعت نماز مرد متأهّل، برتر از عبادت شبانهروزى مرد بدون همسر (عَزَبْ) است.[14]
[1] . رعد( 13)، آيه 38.
[2] . نحل( 16)، آيه 72.
[3] . نور( 24)، آيه 33.
[4] . نور( 24)، آيه 32.
[5] . بحارالانوار، مجلسى( ره)، ج 103، ص 220، چاپ اسلاميّه.
[6] . همان، ص 218.
[7] . كافى، ج 5، ص 342، اسلاميّه.
[8] . سنن النّبى، علامه طباطبايى، ص 146، اسلاميه.
[9] . فاطمة من المهد الى اللحد، سيد محمدكاظم قزوينى، ص 610، بيروت.
[10] .کافی، ج5،ص329؛ وسائل الشيعه، ج 14، ص 7.
[11] . كنز العمّال، ج 16، ص 277.
[12] . بحارالانوار، ج 103، ص 221.
[13] . همان، ص 217.
[14] .برگرفته از کتاب ، اخلاق خانواده، فاخری، ص29.
