کلید واژه:زیارت قبور؛ عیدالحق دهلوی؛ شبه قاره؛ شعور اموات؛ ولایت اولیا
در میان دانشمندان بزرگ شبه قاره هند، «عبدالحق محدث دهلوی، م:1104»، چهره ی علمی آشنا و تاثیر گذار اهل سنت بوده است. وی صاحب کتب متعددی است که یکی از این کتب «اشعة اللمعات»، ترجمه ی فارسی «مشکوة شریف» می باشد. این کتاب به زبان فارسی نگاشته شده، هر چند که برخی از واژگان آن در زبان فارسی ما نامانوس است. از آنجا که سخن محدث دهلوی رد بر اعتقاد وهابیت است، ما عین عبارت این کتاب را در این نوشتار بیان می نمائیم.
وی در کتاب الجنائز در باب«زیارة القبور» می نویسد:
«زيارت قبور مستحب است به اتفاق زيرا كه سبب رقت قلب و تذكر موت و پوسيدگي استخوان و فناي دنياست و جز آن از فوائد و عمده در آن دعا مَر اَموات را و استغفار براي ايشان است و به اين وارد شده است سنت. و بود آن حضرت صلي الله عليه و سلم كه به بقيع مي‌رفت و سلام مي‌داد و بر اهل آن و استغفار مي‌كرد براي ايشان.
و اما استمداد به اهل قبور در غير نبي صلي الله عليه و سلم يا غير انبيا عليهم السلام منكر شده‌اند آنرا بسياري از فقها و مي‌گویند نيست زيارت مگر براي دعاي موتی و استغفار براي ايشان و رسانيدن نفع به ايشان به دعا و استغفار و تلاوت قرآن و اثبات كرده‌اند آن را مشايخ صوفيه قدس الله اسرارهم و بعض فقها رحمة الله عليهم و اين امري محقق و مقرر است نزد اهل كشف و كمل از ايشان، تا آنكه بسياري را فيوض و فتوح از ارواح رسيده و اين طائفه را در اصطلاح ايشان اويسي خوانند.
امام شافعي گفته است: قبر موسی كاظم ترياق مجرب است مَر اجابت دعا را، و حجت الاسلام امام محمد غزالي گفته هر كه استمداد كرده شود به وی در حيات، استمداد كرده مي‌شود به وی بعد از وفات.
و يكي از مشايخ عظام گفته است ديدم چهار كس را از مشايخ كه تصرف مي‌كنند در قبور خود، مانند تصرف‌های ايشان در حيات خود يا بيشتر. و شيخ معروف كرخي و شيخ عبدالقارد جيلاني و دو كس ديگر را از اوليا شمرده و مقصود حصر نيست آنچه خود ديده يافته است.
گفته و سيدی احمد بن مرزوق كه از اعاظم فقها و علما و مشايخ و يار مغرب است گفت: كه روزی شيخ ابوالعباس حضرمي از من پرسيد كه امداد حي اقوي است يا امداد میت؟ من گفتم قومي مي‌گويند كه امداد حي قوي تر است و من مي‌گويم كه امدادميت قوي تر است پس شيخ گفت: نعم، زيرا كه وي در بساط حق است و در حضرت اوست.
و نقل در اين معني از اين طائفه بيشتر از آن است كه حصر و احصار كرده شود و يافته نمي‌شود در كتاب و سنت و اقوال سلف صالح كه منافي و مخالف اين باشد و رد كند اين را.
و به تحقیق ثابت شده است به آيات و احاديث كه روح باقی است و او را علم و شعور به زائران و احوال ايشان ثابت است و ارواح كاملان را قربی و مكانتی در جناب حق ثابت است چنانكه در حيات بود يا بيشتر از آن و اوليا را كرامات و تصرف در اَكوان حاصل است و آن نيست مگر ارواح ايشان را و ارواح باقی است و متصرف حقيقی نيست مگر خدا عزَّ شانه و همه به قدرت اوست و ايشان فاني اند و در جلال حق در حيات و بعد از ممات.
پس از اگر داده شود مَر احدي را چيزي به وساطت يكي از دوستان حق و مكانتي كه نزد خدا دارد دور نباشد، چنانكه در حالت حيات بود و نيست فعل و تصرف در هر دو حالت مگر حق را جَلّ جَلاله و عَمّ نَواله و نيست چيزي كه فرق كند ميان هر دو حالت،(و) يافته نشده است دليلي برآن.
در شرح شيخ ابن حجر هيتَمي مكي در شرح حديث:« لعن الله اليهود و النصاري اتخذ و قبور انبيائهم مساجد»، گفته است كه اين بر تقديري است كه نمازگزارد به جانب قبر از جهت تعظيم وي كه آن حرام است به اتفاق. و اما اتخاذ مسجد در جوار پيغمبري يا صالحی و نمازگزاردن نزد قبر وی نه به قصد تعظيم قبر و توجه به جانب قبر، بلكه به نيت حصول مَدَد از وی تا كامل شود ثواب عبادت، به بركت قبر و مجاورت مَر آن روح پاك را، حرجي نيست در آن.
و در آخر باب چيزی بيايد متعلق به اين سخن و تمام گردد اين بحث انشاءالله تعالي در كتاب جهاد در قضيه قتلاي بدر و الله اعلم.
و از جمله آداب زيارت است كه روي به جناب قبر و پشت به جانب قبله مقابل روی ميت بايستد و سلام دهد و مسح نكند قبر را به دست و بوسه ندهد آن را و منحني نشود و روی بخاك نمالد كه اين عادت نصاری است.
و قرآن نزد قبر مكروه است نزد ابي حنفيه و نزد محمد(شیبانی) مكروه نيست. و صدر الشهيد كه يكی از مشايخ حنفيه است به قول محمد اخذ كرد و فتوی هم بر این است و شيخ امام محمد بن الفضل گفته كه مكروه قرائت قرآن به جهر است و اما مخالفت لاباس به است(اشکالی در آن نیست)، اگر چه ختم كند.
و از شيخ محمد بن ابراهيم آمده: كه بخواند سوره تبارك الملك، بلند یا پست(باصدای بلند یا آهسته) و فرقي نيست در ميان جهر و مخالفت در ظاهر روايت از جهت ورود اثر بدان.
و نقل كرده شده است از شيخ ابي بكر بن سعد كه مستحب است نزد زيارت قبور خواندن سوره اخلاص هفت بار و ببخشد ثواب آن را برای میت و اَصح آن است كه مي رسد به ميت. و در بعض روايات آمده كه بخواند ايستاده و يازده بار قل هوالله احد، بعد از آن بنشيند.
و زيارت روز جمعه فاضل تر است از روزهاي ديگر، خصوصا در اول روز جمعه و همين است متعارف در حرمين شريفين زادهما الله تعظيما و تشريفا. بيرون مي‌‌آيند در اول روز جمعه به مصلا و بقيع براي زيارت.
و در روايات آمده است كه داده مي‌شود براي ميت در روز جمعه علم و ادارك، بيشتر از آنچه داده مي‌شود در روزهاي ديگر، تا اينكه مي‌شناسد زائر را بيشتر از روزهاي ديگر و آنچه مشهور شده است در ديار ما در عامه ی ناس از منع زيارت روز جمعه و اثری(نقل از غیر پیامبر(ص)) كه در آن نقل مي‌كنند، اصلي صحيح ندارد.
و مكروه است پِی سپر كردن قبور(ظاهرا مراد تکیه ی بر قبور است) بی ضرورت. و مستحب است كه تصدق كرده شود از ميت بعد از رفتن او از عالم تا هفت روز. و تصدق از ميت نفع مي‌كند او را بي خلاف ميان اهل علم، و وارد شده است در آن احاديث صحيحه خصوصا آب. و بعضي از علما گفته اند كه نمي‌رسد به ميت مگر صدقه و دعا و در بعض روايات آمده است كه روح ميت مي‌آيد خانه خود را شب جمعه پس نظر مي‌كند كه تصدق مي‌كند از وي يا نه و الله اعلم».[1]
1.اشعة اللمعات، ترجمه ی فارسی مشکوة شریف، شیخ عبدالحق محدث دهلوی، ص763، چاپ مکتبة حنفیة، کانسی رود، کویته.
نوشته ی: واحد پژوهش موسسه مذاهب اسلامی
