بسم الله الرحمن الرحيم
نوروز یکی از جشن‌های بزرگ فرهنگی در حوزه تمدنی فارسی زبانان است. سالگشت نوروز با رویش و زايش طبيعت همراه است. پارسي زبانها همنوا با اين بزم باستاني در عرصه فردي و اجتماعي به پيرايش پيرامون خويش پرداخته و افزون بر نظافت محيط زندگي، زشتيهاي به جاي مانده از سال قبل را كاسته و با آراستگي جسم و جان و همدلي و وفاق سال نو را آغاز ميكنند.
مواجهه دين با سنتهاي پيشين دو گونه است:
نخست: نسخ؛ نظير ابطال برخي سنتهاي جاهلي همچون صوت و كف زدن كنار خانه خدا.[1]
دوم: تائيد؛ مانند آيين نوروز.
اين جشن كه به پاسداشت تازگي طبيعت صورت ميپذيرد و همراه با سنتهاي مورد سفارش ديني بوده، در منابع اسلامي تحريم نشده است و دليل متقن و استواري براي بازداشتن از آن وجود ندارد. بلكه تراث اسلامي دربرگيرنده رواياتي است كه به نوعي از اين مراسم تجليل نموده است.
نوروز در روایات
«شیخ صدوق» از عالمان شهير امامي سده چهارم هجري در کتاب «من لا یحضره الفقیه» می‌نویسد:
«وَ أُتِی عَلِی % بِهَدِیةِ النَّیرُوزِ فَقَالَ % مَا هَذَا قَالُوا یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْیوْمُ النَّیرُوزُ فَقَالَ ع اصْنَعُوا لَنَا کلَّ یوْمٍ نَیرُوزا».[2]
زمان خلافت امیرمؤمنان % برای حضرت هدیه نوروز آوردند. حضرت فرمود: این چه هدیه‌ای است؟ عرضه داشتند: امروز نوروز است، حضرت علي % فرمود: هر روز را براي ما نوروز قرار دهيد.
به نظر ميرسد سخن امیر مؤمنان % بدين معناست كه اين آيين باستاني را با تعاليم ما اهل بيت ( همراه سازيد. در واقع امام % تجلي معارف ديني را در اين آيين به عنوان شاخصه رشد و تعالي اين آيين و سنجهاي براي تاييد آن برشمرد.
در روايت ديگري امير مؤمنان % فرمود:
«اليوم لنا عيد، وغدا لنا عيد، وكل يوم لا نعصي الله فيه فهو لنا عيد».[3]
امروز و فردا و هر روزي كه مرتكب عصيان الهي نشويم، براي ما عيد است.
در اين گزارش معيار عيد بودن از نظر امير مؤمنان % گناه نكردن است كه خود تائيدي بر نگرشي است كه در چند سطر قبل در برداشت از كلام آن حضرت بيان گرديد.
محدث نوري در روايتي به نقل از مفضل از امام صاق % اين روز را روز برآورده شدن حاجات از جانب پروردگار معرفي نمود:
«عن المفضّل بن عمر عن الصادق(%): … فأوحي اللّه اليه: «يا حزقيل! هذا يوم شريف عظيم قدره عندي, و قد آليت أن لايسألني مؤمن فيه حاجة الا قضيتها في هذا اليوم و هو يوم نيروز».[4]
… خداوند بر حزقيل [پيامبر الهي] وحي فرستاد که: «اين روز گرامي و بلند مرتبهاي نزد من است. با خود عهد کردهام هر مؤمني در اين روز از من حاجتي بخواهد آن را برآورده سازم و آن روز, نوروز است».
در روايات اهل سنت نيز از اين روز به نيكي ياد شده است:
محمد بن اسماعیل بخاري روايت چنين نموده است:
«أتي عليٌّ بفالوذج. قال: «ما هذا؟». قالوا: اليوم النيروز. قال: فنَيرِزوا کل يوم»؛
براي علي(%) فالوده آوردند. فرمود: «اين چيست؟». گفتند: امروز نوروز است. فرمود: هر روز را نوروز قرار دهيد![5]
خطیب بغدادی در «تاریخ بغداد» آورده است:
«قال اسماعيل بن حماد بن أبي حنيفة: أنا اسماعيل بن حمّاد بن أبي حنيفة بن النعمان بن المرزبان, من أبناء فارس الأحرار. واللّه ما وقع علينا رق قط. ولد جدّي سنة ثمانين, و ذهب أبي الي علي بن أبي طالب ـ رضي اللّه عنه ـ و هو صغير, فدعا له بالبرکة فيه و في ذريته, و نحن نرجو من اللّه أن يکون قد استجاب لعلي. قال: والنعمان بن المرزبان هو الذي أهدي الي علي بن أبي طالب الفالوذج في يوم النيروز, فقال علي: «نوروزنا کل يوم!» و قيل: کان يوم المهرجان، فقال: «مَهرجونا کلّ يوم!».
من فرزند حمّاد پسر ابو حنيفه پسر نعمان بن مرزبان، از ايرانيان آزاده هستم. هيچ گاه در ميان ما بردگي نبود. پدرم در سال هشتاد قمري به دنيا آمد. جدم نزد علي بن ابي طالب رفت و فرزند خُردسالش را به همراه داشت. امير مؤمنان(%) براي او و فرزندانش دعا کرد و ما اميدواريم دعاي او در حق ما به اجابت رسد. نعمان بن مرزبان همان فردي است که در نوروز براي حضرت علي (%) فالوده برد. ايشان فرمود: «هر روز را نوروز سازيد!». برخي گفته اند روز مهرگان بود و امام علي (%) فرمود: هر روز را مهرگان کنيد![6]
با توجه به مطالب پيش گفته، جشن نوروز كه به عنوان ديني انجام نميپذيرد، خلاف تعاليم الهي ديني نيست و صرف باستاني بودن آن موجب بدعت انگاري در دين نميگردد.
افزون بر اين در این جشن كنشهايي صورت ميپذيرد كه با فرامين اسلامي همسو است و ثواب زیادی براي آنها بيان شده است كه در ادامه برخي از آنها ذكر ميگردد.
1.توجه به خداوند و سپاسگزاری
خانوادههای ایرانی، افغان و تاجیک در لحظه آغاز سال جدید بر خوان نعمت الاهی نشسته و دست به دعا برداشته و اين جملات را بر زبان جاري ميسازند:
«یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ».
ای تغییر دهنده دلها و دیده ها، ای تدبير كننده شب و روز، ای گرداننده سال و حالتها، حال ما را نیکوترین احوال قرار ده».
اين دعای پر محتوا نه تنها با معارف الهي ناهمسو نيست بلكه سراسر توحید و ستایش از معبود است.
2. آراستگی
یکی از رسوم پسنديده که در تعاليم دیني مورد تاكيد قرار گرفته، آراستگی، نظافت است. نقش پاكيزگي و مرتب بودن ظاهر، در آرامش و نشاط روحی و ایجاد انبساط فردی و اجتماعی امري غير قابل انکار است. اين امر افزون بر امتیاز برای فرد، در آموزههاي ديني از اخلاق پيامبران شمرده شده است.[7]
- 3. نظافت خانه
یکی از کارهای خوبی که در جشن نوروز همگام و همنوا با طبیعت انجام میشود، نظافت منزل است که موجب نشاط و شادابی در افراد خانواده است زيرا تغییر در وضعیت منزل یکنواختی و دلزدگی خانه را ميزدايد علي رغم اينكه نه تنها مخالف آموزههای دین نيز نیست بلكه به آن سفارش شده است. در روايتي رسول خدا 6 به جاروب زدن خانه ترغيب نمود[8] امير مؤمنان % نيز جاروب زدن خانه را موجب فزوني روزي دانست[9] و رها ساخت تارهاي عنكبوت در خانه را باعث فقر شمرد.[10]
4. صله رحم
ديد و بازديد از جمله اعمالي است كه در نوروز صورت ميگيرد، خانوادهها در اين ايام کدورتها و اختلافها را کنار گذاشته و با ديدار يكديگر صميميت و دوستي را جايگزين آن ميكنند و در نتیجه استحکام و همدلی بین خانوادهها و جامعه افزون ميگردد. اين كردار كه در ادبيات ديني از آن با عنوان «صله رحم» ياد ميشود از جمله اعمال عبادي بوده كه مورد تأکید دین اسلام است. چنانچه خداوند در قرآن ترك نمودن آن را نكوهش كرده است: «… وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ … و از خداوندي كه (همگى به عظمت او معترفيد و) پروا داريد همان كسي كه هنگامى كه چيزى از يكديگر مىخواهيد، نام او را مىبريد! (و نيز از قطع رابطه با) خويشاوندان، پرهيز كنيد »[11]
5. جشن نوروز نه عید نوروز
پاسداشت اين ايام از سوي فارسي زبانها نه به عنوان عيد شرعي بلكه جشني ملي قلمداد ميگردد. اين نوع از جشنها در كشورهاي ديگر نيز سابقه دارد كه نمونه آن ساگرد فتح رياض در عربستان توسط ملك عبدالعزيز و تاسيس حكومت عربستان است. بنابراين مراسم نوروز با عنوان عيد شرعي انجام نميپذيرد زيرا اعیاد شرعی در اسلام مشخص بوده و براي هر يك احکام و آدابي برشمرده شده است. بنابراين تعبير مردم از نوروز با عنوان عید، بدان معنا نیست که از دیدگاه اسلام این روز عید شرعی است بلكه به جهت سابقهي ديرين آن در تاريخ و تمدن اين سرزمين و خوشحالی و نشاطي که میان مردم ایجاد میكند، از آن به عید تعبير ميشود.
نتیجه گیری:
جشن نوروز رسمي عرفي بوده كه ريشه در تاريخ و تمدن اين ديار دارد. در اين آيين انسانها با زايش ديگر بار طبيعت، همنوا شده و به پيراستن غبار كدورتها و غم و اندوهها ميپردازند. از اين رو گرد هم جمع شده و صفا و صميميت را جايگزين رنجيدگي نموده و وفاق و يكرنگي را فزوني ميبخشند. این رسم نه تنها مخالف معارف دینی و عقل سليم نبوده بلكه در معارف دینی نيز از آن ممانعت نشده است. افزون بر اين کارهایي نظير پاكيزگي، صله رحم و هديه دادن كه در اين آيين صورت میپذيرد، بدعت نبوده و مورد تائید و تاکید دین مبین اسلام است.
فهرست منابع
- محمد بن إسماعيل البخاري، التاريخ الكبير، تحقيق: السيد هاشم الندوي، بيروت، دار الفكر، [بيتا].
- خطيب بغدادي، احمد بن علي، تاريخ بغداد، بيروت، دار الكتب العلمية، 1417ق، چاپ اول.
- حميري، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، تحقيق: مؤسسة آل البيت (، قم، مؤسسة آل البيت (، 1413ق.
- كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تحقيق: علي اكبر غفاري، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1367ش، چاپ سوم.
- برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقيق: جلال الدين محدث، قم، دار الكتب الإسلامية،1371ق.
- ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه، تحقيق: علي اكبر غفارى، قم، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1413ق، چاپ دوم.
- ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، تحقيق: علي اكبر غفارى، قم، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1403ق.
- نوري طبرسي، حسين، مستدرك الوسائل، تحقيق: مؤسسة آل البيت (() لإحياء التراث، بيروت، مؤسسة آل البيت (()، [بيتا].
[1] . «وَمَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكَاءً وَتَصْدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ». (انفال/ 35).
[2] . من لا یحضره الفقیه، ابن بابویه، ج 3، ص 300، ح 4073.
[3] . نوري، مستدرك الوسائل، ج6، ص 154.
[4] . نوري، مستدرك الوسائل، ج6، ص 354.
[5] . التاريخ الكبير، ج4، ص 200.
[6] . تاریخ بغداد ج13، ص 327.
[7] . «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ جَهْمٍ قَالَ رَأَيْتُ أَبَا الْحَسَنِ % اخْتَضَبَ … ثُمَّ قَالَ مِنْ أَخْلَاقِ الأَنْبِيَاءِ التَّنَظُّفُ والتَّطَيُّبُ وحَلْقُ الشَّعْرِ وكَثْرَةُ الطَّرُوقَةِ». كليني، الكافي، ج5، ص 567.
[8] . «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اكْنُسُوا أَفْنِيَتَكُمْ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ». برقي، المحاسن، ج2، ص 624.
[9] . «قال امير المؤمنين %: ألا أنبئكم بعد ذلك بما يزيد في الرزق قالوا : بلى يا أمير المؤمنين … وكسح الفنا يزيد في الرزق». صدوق، الخصال، ص 505.
[10] . «نَظِّفُوا بُيُوتَكُمْ مِنْ حَوْكِ الْعَنْكَبُوتِ، فَإِنَّ تَرْكَهُ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ» حميري، قرب الاسناد، ص 52.
[11] . نساء، آیه 1.
