پیامبر گرامی اسلام «صلی الله علیه وآله» در آخرین جمعۀ ماه شعبان خطبه ای[1] راجع به ماه رمضان بیان فرمودند که توجه و عمل به آن دستورات والای اخلاقی برای میهمانان ماه خدا ضروری است.
ویژگی های ماه رمضان از لسان پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله»
1- ماه برکت و رحمت و مغفرت که با فضیلت ترین ایام است: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»: ای مردم ماه خدا با بركت و رحمت و بخشش گناهان نزديك است؛ «شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُور»: ماهى كه نزد خدا برترين ماهها است؛ «وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ»: و روزهايش برترين روزها؛ «وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي»: و شب هايش بهترين شب ها؛ «وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ»: و ساعت هایش بهترين ساعت هاست.
2- شما در این ماه دعوت به ضیافت الهی شده اید: «هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ»: ماهى است كه در آن به ميهمانى خدا دعوت شده اید؛ «وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ»: و شما را در اين ماه از كسانى قرار داده اند كه شايسته كرامت خدا هستند؛ «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ»: نفس كشيدن شما در آن تسبيح است؛ «وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ: و خوابيدنتان در آن عبادت است؛ «وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ»: و عمل شما در آن مقبول است؛ «وَ دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ»: و دعاى شما در آن مستجاب است.
3- وظایف اخلاقی روزه داران:
1- «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَكُمْ لِصِيَامِهِ وَ تِلَاوَةِ كِتَابِهِ فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ»: پس با نيت هايى راست، و دلهايى پاك از خدا بخواهيد شما را موفق به روزه آن، و خواندن كتابش نمايد.وهمانا بدبخت كسى است كه از آمرزش خدا در اين ماه بزرگ محروم شود.
2- «وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَطَشَهُ»: با تشنگى و گرسنگى خود در این ماه، گرسنگى و تشنگى روز قيامت را بياد آوريد.
3- «وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ»: وبه فقيران خود صدقه بدهيد.
4- «وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ»: بزرگان خود را احترام كنيد.
5- «وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ»: و كوچكترها را مورد رحمت خود قرار دهيد.
6- «وَ صِلُوا أَرْحَامَكُمْ»: و صله رحم بجا آوريد.
7- «وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ»: وزبانهاى خود را حفظ نمائید.
8- «وَ غُضُّوا عَمَّا لَا يَحِلُّ النَّظَرُ إِلَيْهِ أَبْصَارَكُمْ وَ عَمَّا لَا يَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَيْهِ أَسْمَاعَكُمْ»: ديدگان خود را از آنچه نگاه به آن حلال نيست و گوشهاى خود را از آنچه گوش دادن به آن حلال نيست، نگهداريد.
9- «وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ يُتَحَنَّنْ عَلَى أَيْتَامِكُمْ»: با يتيمان مردم مهربانى كنيد تا با يتيمان شما مهربانى شود.
10- «وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ»: به درگاه خداوند از گناهان خود توبه كنيد.
11- «وَارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي أَوْقَاتِ صَلَاتِكُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا بِالرَّحْمَةِ إِلَى عِبَادِهِ يُجِيبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ»: هنگام نماز دستهايتان را با دعا بطرف او بلند كنيد، زيرا اين وقت بهترين اوقات است و خداوند در آن هنگام با نظر رحمت به بندگانش نگاه كرده و هنگامى كه از او بخواهند و با او مناجات نمايند، جواب آنان را مىدهد. و اگر او را صدا بزنند، به آنان لبيك مىگويد. و اگر دعا كنند، دعايشان را مستجاب مىكند.
12- «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَكُفُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُمْ»: مردم شما زندانى اعمال خود مىباشيد، با استغفار خود را آزاد كنيد.
13- «وَ ظُهُورُكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ»: پشتهايتان از گناه سنگين است با طولانى نمودن سجدههاى خود آن را سبك نماييد. «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ»: بدانيد خداوند به عزت خود سوگند خورده است كه سجدهكنندگان و نمازگزاران را عذاب نكند و در روزى كه مردم براى پروردگار جهانيان برمىخيزند، آنان را با آتش نترساند.
14- «اَيُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْكُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِي هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَيْسَ كُلُّنَا يَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ»: ای مردم كسى كه در این ماه به مؤمن روزهدارى افطار بدهد، ثواب آزاد كردن يك بنده و آمرزش گناهان گذشته خود را دارد. عرض كردند: رسول خدا همه ما نمىتوانيم اين كار را انجام دهيم. پیامبر «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» فرمودند: از آتش بپرهيزيد، گرچه با نيمدانه خرمايى. از آتش بپرهيزيد، گرچه با جرعه آبى.
15- «أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِي هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ»: مردم هر كدام از شما كه اخلاق خود را در اين ماه اصلاح كند، روزى كه در صراط پاها مىلغزد، جوازى بر صراط خواهد داشت.
16- «وَ مَنْ كَفَّ فِيهِ شَرَّهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ»: و كسى كه شرّ خود را در آن باز دارد، خداوند در روزى كه او را ببيند غضب خود را از او باز مىدارد.
17- «وَ مَنْ أَكْرَمَ فِيهِ يَتِيماً أَكْرَمَهُ اللَّهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ»: و كسى كه در اين ماه صله رحم كند، خداوند روزى كه او را ببيند او را به رحمت خود وصل مىكند.
18- «وَ مَنْ قَطَعَ فِيهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ»: كسى كه در آن قطع رحم كند، خداوند روزى كه او را مىبيند رحمت خود را از او قطع خواهد نمود
19- «وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِيهِبِصَلَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّار»: و كسى كه يك نماز مستحبى بخواند خداوند براى او خلاصيى از آتش مىنويسد.
20- «وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُور»: و كسى كه عمل واجبى انجام دهد ثواب كسى كه هفتاد واجب را در ماهى غير از اين ماه انجام دهد، خواهد داشت
ِ21- «وَ مَنْ أَكْثَرَ فِيهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَيَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِيزَانَهُ يَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِينُ»: و كسى كه در اين ماه زياد بر من صلوات بفرستد، روزى كه ترازوها سبك است، خداوند ترازوى او را سنگين مىنمايد.
22- «وَ مَنْ تَلَا فِيهِ آيَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُور»: و كسى كه يك آيه از قرآن بخواند، مانند پاداش كسى كه قرآن را در ماهى غير از اين ماه ختم كند، خواهد داشت.
4- باز بودن درهای بهشت و بسته بودن درهای جهنم در این ماه: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُغَلِّقَهَا عَلَيْكُمْ »: ای مردم درهاى بهشت در اين ماه باز است، از پروردگار خود بخواهيد آن را به روى شما نبندد. «وَ أَبْوَابَ النِّيرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُفَتِّحَهَا عَلَيْكُمْ وَ الشَّيَاطِينَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُسَلِّطَهَا عَلَيْكُمْ»: ودرهاى جهنم نيز بسته است از پروردگار خود بخواهيد آن را به روى شما باز نكند، شياطين هم در زنجيرند، از پروردگار خود بخواهيد آنان را بر شما مسلط نكند.
5- برترین عمل در ماه مبارک رمضان: «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ «علیه السلام» فَقُمْتُ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»: اميرالمؤمنين عليه السّلام فرمود: برخاستم و عرض كردم رسول خدا برترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمودند: ابا الحسن برترين اعمال در اين ماه دورى گزيدن از حرامهاى خداى عزيز و بزرگ است.
6- اخبار غیبی پیامبر«صلی الله علیه وآله» از شهادت امام علی «علیه السلام»: «ثُمَّ بَكَى فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا يُبْكِيكَ فَقَالَ يَا عَلِيُّ أَبْكِي لِمَا يُسْتَحَلُّ مِنْكَ فِي هَذَا الشَّهْرِ كَأَنِّي بِكَ وَ أَنْتَ تُصَلِّي لِرَبِّكَ وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ شَقِيقُ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ فَضَرَبَكَ ضَرْبَةً عَلَى قَرْنِكَ فَخَضَبَ مِنْهَا لِحْيَتَكَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِكَ فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِي فَقَالَ فِي سَلَامَةٍ مِنْ دِينِكَ»: بعد از این سخنان پیامبر «صلی الله علیه وآله» گريه كردند. عرض كردم ای رسول خدا«صلی الله علیه وآله» چه چیز باعث گریه شما شد؟، رسول خدا فرمود: ای على بخاطر حلال شمردن خون تو در اين ماه است، گويا با تو هستم و تو براى پروردگارت نماز مىخوانى و بدبختترين و شقی ترین اولين و آخرين، همانند «پى كننده شتر ثمود» ضربهاى به جلوی سرت مىزند كه محاسنت با آن رنگين و خضاب مىشود. امير المؤمنين «عليه السّلام» فرمود: عرض كردم:ای رسول خدا «صلی الله علیه وآله»آيا در آن حال دينم سالم است؟ فرمود: آرى، دينت سالم است.
7- جایگاه امام علی «علیه السلام» نسبت به پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله»: «ثُمَّ قَالَ «صلی الله علیه وآله» يَا عَلِيُّ مَنْ قَتَلَكَ فَقَدْ قَتَلَنِي وَ مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِي وَ مَنْ سَبَّكَ فَقَدْ سَبَّنِي لِأَنَّكَ مِنِّي كَنَفْسِي رُوحُكَ مِنْ رُوحِي وَ طِينَتُكَ مِنْ طِينَتِي إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَنِي وَ إِيَّاكَ وَ اصْطَفَانِي وَ إِيَّاكَ وَ اخْتَارَنِي لِلنُّبُوَّةِ وَ اخْتَارَكَ لِلْإِمَامَةِ فَمَنْ أَنْكَرَ إِمَامَتَكَ فَقَدْ أَنْكَرَ نُبُوَّتِي يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ أَبُو وُلْدِي وَ زَوْجُ ابْنَتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ»: سپس فرمود: ای على كسى كه تو را بكشد مرا كشته و كسى كه با تو دشمنى كند با من دشمنى نموده و كسى كه به تو ناسزا بگويد، به من ناسزا گفته، زيرا تو مانند نفس من هستى روح تو از روح من و سرشت تو از سرشت من است، خداى عزيز و بزرگ مرا آفريد وتو را نيز آفريد و مرا برگزيد و تو را نیز برگزید، من را براى پيامبرى انتخاب نمود و تو را براى امامت اختيار كرد. بنابراين كسى كه امامت تو را انكار كند پيامبرى من را انكار كرده. على تو وصى من، پدر فرزندانم، همسر دخترم و جانشين من در ميان امتم در زندگى من و بعد از مرگ من هستى. امر تو امر من و نهى تو نهى من است. به كسى كه مرا به پيامبرى برانگيخته و مرا بهترين مردم قرار داد، قسم مىخورم كه تو حجت خدا بر خلق او و امين او بر رازش، و جانشين او در ميان بندگانش مىباشى.»
[1] . أمالي الصدوق، المجلس العشرون، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْهَمْدَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ الْبَاقِرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ زَيْنِ الْعَابِدِينَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ سَيِّدِ الشُّهَدَاءِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَنَا ذَاتَ يَوْمٍ فَقَال…
